ΙΕΡΑ ΠΑΤΡΙΑΡΧΙΚΗ ΚΑΙ ΣΤΑΥΡΟΠΗΓΙΑΚΗ ΜΟΝΗ ΠΑΝΑΓΙΑΣ ΟΔΗΓΗΤΡΙΑΣ

      Με λαμπρότητα και κατάνυξη γιορτάστηκε και φέτος η μεγάλη γιορτή της Κοίμησης της Θεοτόκου, κατά την οποία πανηγυρίζει η Μονή μας, προεξάρχοντος του Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτη Γορτύνης και Αρκαδίας κ. Μακαρίου. Στη πανήγυρη συμμετείχαν πολλοί πιστοί και εκπρόσωποι των τοπικών αρχών, οι περισσότεροι των οποίων κοινώνησαν των Αχράντων μυστηρίων.

        Μετά το πέρας της Θείας Λειτουργίας, τελέστηκε  Τρισάγιο για την ανάπαυση αυτών που θυσιάστηκαν, κατά τη τουρκική κατοχή, στην Ιερά  Μονή, εν συνεχεία αποκαλύφθηκε  επιγραφή στην είσοδο της Ιεράς Μονής, με απόσπασμα από έκθεση ωμοτήτων που διαπράχθηκαν στο μοναστήρι, κατά το έτος 1866. Εκφωνήθηκε σχετική ομιλία από τον κ. Δημήτριο  Σάββα, συγγραφέα και διευθυντή της Βικελαίας Δημοτικής Βιβλιοθήκης Ηρακλείου.

        Η εκδήλωση έκλεισε με αναφορά του Σεβασμιώτατου Μητροπολίτη κ. Μακαρίου στους αγώνες και τις θυσίες πολλών πατέρων της Μονής Οδηγήτριας, για την απελευθέρωση της Κρήτης από το βάρβαρο Οθωμανικό ζυγό και όλοι μαζί ψάλλαμε το Απολυτίκιο της Κοιμήσεως της Θεοτόκου και τον Εθνικό Ύμνο μέσα σε ατμόσφαιρα Θρησκευτικής και Πατριωτικής ανάτασης.

  ΟΜΙΛΙΑ  κ. ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ  ΣΑΒΒΑ

     

    «’Απαντα τα εν αυτή κινητά κτήματα ,αιγοπρόβατα,μουλάρια ,άλογα και λοιπά έπιπλα του μοναστηρίου αφήρεσαν. Την εκκλησίαν ¨Αγίαν Φωτεινήν¨ εις Μετόχιν Φωτεινόπουλον εβεβήλωσαν, τον εκεί ιεροδιάκονον Γεράσιμον τελειοδίδακτον της θεολογίας απεκεφάλισαν φρενήρη όντα. Το εν τω μοναστηρίω ευρεθέν ικανόν έλαιον έχυσαν, τους δε πίθους κατέσπασαν, 150 ελαιόδενδρα  έκοψαν. Την εκκλησσίαν ¨Ευαγγελίστρια¨ εις Μάρταλον βεβηλώσαντες κατεσύντριψαν τας εικόνας. Την εκκλησίαν εις Μάταλα ¨Κοίμησις¨ έκαυσαν. Τον Ηγούμενον Γεράσιμον συλλαβόντες έδηραν ανηλεώς, ίνα ομολογήση την πυρίτιδα και ιατρικά, εβασάνιζον δε αυτόν επί ικανάς ημέρας»

        Το παραπάνω κείμενο της Κατίνας Τσατσαρωνάκη αφορά στην Ιερά Μονή της Οδηγήτριας και μας φέρνει στο μυαλό την ήδη επικρατούσα τότε περιουσιακή της κατάσταση ,αλλά και ολόκληρο το βιός της, τα διάσπαρτα ιερά της προσκυνήματα!

Είναι ένα μικρό μέρος της Εκθέσεως των Ωμοτήτων, μία χειρόγραφη έκθεση του 1866, η οποία αναφέρεται σ’ αυτά που διέπραξαν οι Τούρκοι εκείνη την περίοδο και η οποία βρέθηκε ανάμεσα στα έγγραφα του αείμνηστου Μητροπολίτου Κρήτης κυρού Τιμοθέου Βενέρη, σύμφωνα με πληροφορίες της Κατίνας Τσατσαρωνάκη.

        Κατά τον 17 ^Ο αι. η Ιερά Μονή είναι αρκετά οχυρωμένη και το κτηριακό της συγκρότημα έχει κτισθεί πρόσφατα. Η περιοχή που την περιβάλλει είναι θαμνώδης και εξυπηρετεί τη βοσκή αρκετών κοπαδιών αιγοπροβάτων. Η κτηνοτροφία είναι αρκετά ανεπτυγμένη και φυσικά ανθεί η παραγωγή των εξαίρετων τυροκομικών προϊόντων. Επίσης, λόγω των πολλών ελαιοδέντρων, έχει και παραγωγή ελαιολάδου.

    Ο εκάστοτε Μητροπολίτης Κρήτης, Αρχιεπίσκοπος σήμερα, συνήθιζε να στέλνει πεσκέσι στους ηγούμενους των μικρότερων μοναστηρίων του νησιού. Για  παράδειγμα το 1876 προσφέρει ένα ζευγάρι «μεστοπάπουντζων» σε κάποιον ηγούμενο.

        Πεσκέσι είναι το δώρο σε είδος ,όχι σε χρήμα .Η λέξη είναι Περσική και σύνθετη από το πες  που σημαίνει μπροστά και κες που σημαίνει φέρω. Με την Ιερά Μονή Οδηγήτριας συνέβαινε το αντίθετο. Λόγω της ευμάρειας και της αφθονίας αυτή έστελνε πεσκέσι στον Μητροπολίτη. Ποιά ήταν όμως τα προσφερόμενα δώρα;  

     1 πρόβατο,2 καρπούζες, 3 σταμνιά λάδι,3 κεφάλια τυρί, 4 κεφάλια αθοτύρους,4 καπόνους, 5 μουζούρια αλεύρι και 6 οκάδες τραχανά.

    Καπόνους έλεγαν τους ευνουχισμένους πετεινούς, οι οποίοι γινόταν πιο μεγάλοι από πλευράς βάρους του κρέατος. Το μετόχι «Φωτεινόπουλο» που προαναφέραμε, βρίσκεται στην περιοχή του σημερινού αεροδρομίου Τυμπακίου και υπήρχε εκεί ελαιοτριβείο και φυσικά μεγάλος ελαιώνας. Ακόμη και σήμερα ο επισκέπτης μπορεί να δει τα αιωνόβια ελαιόδενδρα που σώζονται.     

  

        Η Ιερά Μονή Οδηγήτριας είχε μεγάλο πρόβλημα με τις απέραντες εκτάσεις των βοσκήσιμων γαιών, τις οποίες συχνά καταπατούσαν οι κτηνοτρόφοι. Εξάλλου, ήταν φανερός ο αγροκτηνοτροφικός της χαρακτήρας κατά τις τελευταίες δεκαετίες του 19^ου αιώνα. Πάνω από 1000 ήταν τα αιγοπρόβατα της, 33 τα άλλα ζώα, προφανώς βοοειδή, εξαρτήματα μελισσοκαλλιέργειας και άλλα.

        Επί τουρκικής κατάκτησης και ειδικότερα κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας, η περιουσία του μοναστηριού της Οδηγήτριας είναι τεράστια. Μεγάλη ,όμως είναι και η επιβαλλόμενη φορολογία από την τουρκική διοίκηση. Σύμφωνα με το κτηματολόγιο του 1919, το οποίο συνέταξε ο λόγιος αρχιμανδρίτης Ιερόθεος Ιδομενέως, η Ιερά Μονή διέθετε:

α) αγρούς εκτάσεως 1949 μουζουριών

β) αγρούς ποτιστικούς 162 μουζουριών

γ) ελαιώνες 257 μουζοριών

δ) βοσκήσιμες γαίες 18.900 μουζουριών (χιλιάδες στρέμματα)

ε) 2650 ελαιόδεντρα,1000 καρποφόρα δέντρα κα άλλα άγρια δέντρα.

Από το αρχείο της Δημογεροντίας Ηρακλείου το οποίο φυλάσσεται στη ΒΔΒ, σε σχετικό έγγραφο με ημερομηνία 14^η Ιουνίου 1874, έχουμε κάποιες πληροφορίες για την Ιερά Μονή Οδηγήτριας και για το μετόχι της «ΦΩΤΕΙΝΟΠΟΥΛΟΝ» που είναι οι εξής:

«Επειδή κατά το ,υπό ημερομηνία 10^η τρέχοντος μηνός, έγγραφον του μοναστηριακού συμβουλίου της Ιεράς Μονής Οδηγήτριας ,οι αποτελούντες αυτό έλαβον κατά διαφόρους εποχάς δια αναγκάς τους, από τους ενοικιαστές του μετοχίου «Φωτεινόπουλου» χίλια γρόσια δια διαφόρων γεννημάτων αξίας χίλια τριακόσια τριάντα και τρία τέταρτα γρόσια, με σκοπόν ίνα συμψηφισθώσιν δια την ενοικιοφελήν αυτών και επειδή της Μονής  πράγματι εχούσης ανάγκην των γεννημάτων τούτων, ενεκρίθη ίνα ενεργεθεί ο  προκείμενος συμφηφισμός .Προσκαλεί δε την Δ/νσιν ταύτην ίνα χρεωπιστόνουσα την μερίδα της Ι.Μονής Οδηγήτριας με τον ποσόν τούτο των γροσίων (#1330 και³/₄),πιστώσει την ενοικιοφειλήν του εκμισθωτού, του μετοχίου «Φωτεινόπουλου» Δημητρίου Τσιτεράκη από Πιτσίδια  και ενεργήσει της δέουσας εγγραφής εν τοις αρμοδίοις βιβλίοις».

Ο Προεδρεύων: Πρωτοσύγκελος Ιάκωβος, ΟΙ Δημογέροντες: Εμμανουήλ Κονταξάκης, Γεώργιος Πολυχρονίδης ,Χριστόφορος Αργυράκης. Ο γραμματεύς Σταύρος Μαρκόπουλος.

Η μεγάλη Κρητική Επανάσταση του 1866 άφησε έντονα τα σημάδια της στην Ιερά Μονή της Οδηγήτριας. Το μοναστήρι ήταν καταφύγιο, από πιο παλιούς χρόνους, των χαϊνιδών. Εκεί μαζί με τον Ξωπατέρα σύχναζαν και οπλαρχηγοί της Μεσσαράς  και κυρίως ο Καπετάν Μιχάλης Κόρακας. Ο Κόρακας είχε στενό δεσμό με τον ηγούμενο Γεράσιμο ,ο οποίος ήταν συμπολεμιστής και φίλος του. Έτσι το 1865, ο Γεράσιμος εξελέγη επίτροπος των χριστιανών του Νομού Ηρακλείου και ανέπτυξε πλούσια πολεμική δραστηριότητα. Τον βρίσκουμε να υπογράφει πολλές επιστολές και έγγραφα, στα οποία διακρίνεται έντονα  το πάθος του αγωνιστή. Σε μία κρίσιμη φάση του αγώνα, τον βρίσκουμε να υπογράφει μαζί με τον ηγούμενο της Ιερουσαλήμ Μελέτιο και άλλους αγωνιστές ένα έγγραφο που οριοθετούσε τη στάση της Επιτροπής Μαλεβιζίου απέναντι σ’ ένα πολύ σοβαρό πρόβλημα. Είχε προταθεί να ζητήσουν την προστασία του Κρητικού λαού από την κυβέρνηση των Ηνωμένων Πολιτειών. Οι πιο ψύχραιμοι ανάμεσά τους και ο ηγούμενος της Ιεράς Μονής Γεράσιμος Μανιδάκης στάθμισαν τα πράγματα καλύτερα και αντέδρασαν. Μια τέτοια επέμβαση της Αμερικής πίστευαν ό,τι θα δημιουργήσει  αντιζηλίες στην Ευρώπη. Το μοναστηριακό ζήτημα είχε αρχίσει να απασχολεί την κοινή γνώμη και τις Δημογεροντίες και μπαίνει κάποια στιγμή θέμα ποιός είναι αρμόδιος να ασκεί εποπτεία στην Σταυροπηγιακή Ιερά Μονή της Οδηγήτριας. Το θέμα αυτό συζητήθηκε και από τους μοναχούς του μοναστηριού, ό κάθε μοναχός έγραφε την γνώμη του και κατέληξαν στο να δέχονται τον έλεγχο ύστερα από επιστολή που πήραν από τον Οικουμενικό Πατριάρχη. Πρέπει να τονισθεί εκείνα τα χρόνια το κύριο θέμα που απασχολούσε την χριστιανική κοινότητα του Ηρακλείου ήταν η ανέργεση του Ιερού Ναού του Αγίου Μηνά. Η Ιερά Μονή Οδηγήτριας συνέλαβε αρκετές φορές οικονομικά στην αποπεράτωση του.

Ήδη προαναφέραμε ότι ο οπλαρχηγός της Μεσσαράς καπετάν Μιχάλης Κόρακας είχε απεριόριστους δεσμούς με το μοναστήρι. Σ’ αυτό εμπιστεύτηκε ό,τι πολυτιμότερο είχε, τα παιδιά του. Τα έστειλε εκεί για να κρυφτούν μέχρι να βρισκόταν η ευκαιρία της φυγής τους για την Αθήνα. Οι Τούρκοι τα έμαθαν όλα αυτά και έζωσαν το μοναστήρι. Ο αείμνηστος ιστοριοδίφης Τουρκολόγος Νικόλαος Σταυρινίδης υποθέτει ότι οι δύο κόρες του Κόρακα είχαν ντυθεί καλόγριες, αφού η Ιερά Μονή Οδηγήτριας ήταν και μικτό μοναστήρι. Λέγεται, ότι κατά τις επαναστατικές περιόδους κατέφυγαν σ’ αυτό καλόγριες από άλλα μοναστήρια. Τα εγκατέλειπαν φοβούμενες τους Τούρκους κατακτητές. Λίγο πριν από τον θάνατό του ο καπετάν Μιχάλης Κόρακας θέλησε να περάσει από τα παλιά του λημέρια στην Οδηγήτρια, να δει τους φίλους του τους μοναχούς που είχαν σώσει τα παιδιά του. Πιο συγκεκριμένα ο Νικόλαος Σταυρινίδης αναφέρει:

«Ήθελε να συναντήσει ο Κόρακας όλους, για να τους ευχαριστήσει και πιο πολύ τον παλιό και έμπιστο του φίλο, τον Ηγούμενο Γεράσιμο Μανιδάκη από τη Σίβα, ο οποίος είχε διατελέσει και Πρόεδρος της Επαναστατικής Επιτροπής Πυργιωτίσσης κατά το 1866. Τον Γεράσιμο τον είχαν δείρει και κακοποιήσει οι Τούρκοι σε σημείο που νόμισαν, ότι είχε πεθάνει. Τον άφησαν και έφυγαν και λίγο αργότερα γύρισαν μετανιωμένοι για να τον αποτελειώσουν. Ωστόσο, τον γλίτωσε ο γέρο Γιάννης Σκουντής ή Στεφανάκης και ειδοποίησε τις καλόγριες, οι οποίες πρόφθασαν  με πατανίες   να τον μεταφέρουν  στη ρεματιά, στο ¨Νιο Περβόλι¨ όπου τον έκρυψαν μέσα σε μία σπηλιά για να μην τον βρουν οι Τούρκοι. Στην Ιερά Μονή στις 27 Αυγούστου 1862 είχαν καταφύγει δύο νέοι άνθρωποι από τα Πιτσίδια. Ο Εμμανουήλ και Νικόλαος Χαριτάκης που αργότερα έλαβαν τα ονόματα Ευμένιος και Νέστωρ. Ο Νέστορας άλλαξε το μοναστικό του όνομα στην Κουρά σε Παρθένιο. Η Εκκλησία τους αγιοποίησε σε Ευμένιο και Παρθένιο.

Αυτό τον Ιερό χώρο σημάδεψε έντονα η παρουσία του Ξωπατέρα τον οποίο οι Τούρκοι αποκαλούσαν ¨Ντελή Παπα¨ δηλαδή τρελόπαπα. Οι Τούρκοι πολιόρκησαν τον Πύργο της Ιεράς Μονής, αλλά και ολόκληρο το μοναστήρι, και τον Μάρτιο του 1828 ο Ιωάσαφ Ξωπατέρας βρήκε τραγικό θάνατο ,αφού έκανε μοναδική επίδειξη της ανδρείας του, της  φιλοπατρίας του και της αγάπης προς την Παναγία μας. Τον Αύγουστο του ίδιου έτους οι φίλοι του, οπλαρχηγοί της Μεσσαράς ως αντίποινα σκότωσαν τον φοβερό γενίτσαρο Αγριολίδη. Παρόλη την πολεμική κατάσταση στο μοναστήρι διείσδυσαν ρεύματα τέχνης και γνώρισε την ίδια περίοδο πνευματικής άνθησης. Χαρακτηριστικά τα λόγια του αείμνηστου Μητροπολίτου Γορτύνης και Αρκαδίας  Τιμοθέου Παπουτσάκη στο βιβλίο του ¨Επτά ματιές από τη Φαιστό¨, όπου αναφέρει: «Εδώ σ ένα ταπεινό κελί, κλεισμένο τώρα παλιό και έρημο μαζεύονταν τα χριστιανόπουλα κρυφά και μυστικά από τα γύρω χωριά για να μάθουν γράμματα να θερμάνουν την πίστη τους, να γιγαντώσουν την αγάπη στην Πατρίδα με τα φλογερά κηρύγματα των μοναχών».

Ιερά Μονή Παναγίας Οδηγήτριας. Ένας  ακοίμητος φρουρός στη δυτική άκρη της Οροσειράς των Αστερουσίων. Ένα μοναστήρι με μακρόχρονη ιστορία, με παράδοση πολλών αιώνων, με πολιτισμική και πνευματική προσφορά.

Πολύπλευρος και σημαντικότατος ο ρόλος του συγκεκριμένου μοναστηριού ,όπως και όλων των Κρητικών μοναστηριών σε καιρούς χαλεπούς, που ύψωσαν αρραγές  τείχος ανάμεσα στους κατακτητές και στον βασανισμένο κρητικό λαό, διαφυλάττοντας την εθνική μας συνείδηση και αξιοπρέπεια ,κρατώντας ψηλά τη σημαία  της Ορθοδοξίας και του Ελληνισμού.