Ο Ασκητισμός των Αστερουσίων-Αγιοφάραγγου .......και η σύγχρονη εποχή

Του Αρχιμανδρίτη π. Παρθενίου Ηγουμένου της Ι. Μ. Οδηγητρίας

Σεβασμιότατε σας ευχαριστώ πολύ για την ευλογία και τιμή που μου δίδετε, να παρουσιάσω το σπουδαίο αυτό πνευματικό κεφάλαιο του Ασκητισμού των Αστερουσίων και Αγιοφάραγγου για την περιοχή μας, για την Κρήτη και όλη την Ορθοδοξία.

Σεβασμιότατε- σεβαστοί πατέρες-αγαπητοί αδελφοί, μέσα στην κατανυκτική περίοδο που διανύουμε της Αγίας και Μεγάλης Τεσσαρακοστής του πνευματικού αγώνα, έχουμε να αποκομίσουμε πολλά οφέλη από το κατάκαρπο δέντρο του Ασκητισμού των Αστερουσίων και του Αγιοφάραγγου. Θα χρειαζόταν για το έργο αυτό ένας πνευματοφόρος πατήρ με θεία γνώση. Με τον ταπεινό και πενιχρό λόγο μου, θα προσπαθήσω να παρουσιάσω μερικά ψήγματα από το πνευματικό αυτό χρυσωρυχείο, σαν έναυσμα για περισσότερη γνώση και κυρίως βιωματική προσέγγιση του σπουδαίου αυτού πνευματικού χώρου.

Τα Αστερούσια είναι από τις πρώτες κοιτίδες του Χριστιανισμού και Μοναχισμού στην Κρήτη. Θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν <<το Άγιον Όρος της Κρήτης>>.

Σε ένα όρμο των Αστερουσίων, τους Καλούς Λιμένες, ήλθε για πρώτη φορά στην Κρήτη ο Απόστολος Παύλος, πηγαίνοντας δέσμιος στη Ρώμη το 60μ.χ περίπου και δίδαξε τον Χριστιανισμό.

Ήταν η πρώτη επίσημη είσοδος του Χριστιανισμού στο νησί μας, από τον πρωτοκορυφαίο Απόστολο των Εθνών, ο οποίος ήλθε και για δεύτερη φορά στην Κρήτη το 63μ.χ και οργάνωσε την εκκλησία και εγκατέστησε σαν πρώτο επίσκοπο της Κρήτης, τον εκλεκτό συνεργάτη του Απόστολο Τίτο με έδρα τη Γόρτυνα.

Αλλά και για το μοναχισμό τα Αστερούσια είναι από τα πρώτα μέρη που κατοικήθηκαν από μοναχούς και ερημίτες. Η μορφολογία του εδάφους και οι κλιματολογικές συνθήκες των Αστερουσίων τα έκαναν ιδανικό τόπο άσκησης του Μοναχισμού και ιδιαίτερα του Ασκητισμού.

Η περιοχή αυτή μακριά από πόλεις και χωριά, γεμάτη με σπήλαια, φαράγγια και απόμερα μέρη ήταν ιδανικός τόπος για ασκητές και ερημίτες. Σύμφωνα με την παράδοση, έζησαν πολλοί ερημίτες στα Αστερούσια κατά την διάρκεια των διωγμών, τους πρώτους αιώνες μ. χ.

Γραπτές μαρτυρίες υπάρχουν ελάχιστες, είτε διότι καταστράφηκαν από τους διάφορους κατακτητές και εκδρομείς, είτε διότι τα τελευταία χρόνια με τη δραματική μείωση του μοναχικού δυναμικού στην περιοχή, χάθηκαν ή καταστράφηκαν πολύτιμα χειρόγραφα και άλλα κειμήλια.

Στην Ά Βυζαντινή περίοδο (330-824μ.χ) με τις λίγες πληροφορίες που έχουμε, φαίνεται ότι τα Αστερούσια ήταν σημαντικό κέντρο της Ορθοδοξίας, βρισκόμενα πολύ κοντά με την έδρα της Αρχιεπισκοπής της Κρήτης (Γόρτυνα), με ανθηρό Μοναχισμό, που είχε σαν επίκεντρο το Όρος Ράξος ή το Όρος των Λιθίνων.

Στο Όρος Ράξος μαρτύρησε και ετάφη ο Άγιος Κύριλλος Μητροπολίτης Γόρτυνας και Αρχιεπίσκοπος Κρήτης το 304μ.χ και αργότερα το 689μ.χ ο Άγιος Ευμένιος, επίσης Μητροπολίτης Γόρτυνας και Αρχιεπίσκοπος Κρήτης, ο οποίος εκοιμήθηκε στην Αίγυπτο και μεταφέρθηκε και ετάφη στο Όρος Ράξος, κοντά στον Άγιο Κύριλλο.

Την περίοδο αυτή έζησαν οι Άγιοι αυτάδελφοι Ευτύχιος –Ευτυχιανός και Κασιανή, στην περιοχή της Μονής Οδηγήτριας στο μέρος που λέγεται ‘ΑΓΙΟΥΣ’, από τη φράση στους Αγίους, δηλ. στον τόπο των Αγίων του Όρους Ράξος.

Ο μεν Άγιος Ευτύχιος διετέλεσε επίσκοπος Γόρτυνας και Αρχιεπίσκοπος Κρήτης, αλλά επειδή αγαπούσε περισσότερο τον ησυχαστικό βίο αποσύρθηκε (ή ίσως εκδιώχθηκε) από Σαρακηνούς κατακτητές και ασκήτευε μέχρι το τέλος της ζωής του, μαζί με τον αδελφό του Ετυχιανό στους Αγιούς.

Ο Άγιος Ευτυχιανός ήταν απλός Μοναχός και μαρτύρησε στη θέση Μαναριά (όπως λέγεται και σήμερα) ανάμεσα στο χωριό Λίσταρο και στη Μονή Όδηγήτριας, όπου υπάρχει ο βράχος πάνω στον οποίο μαρτύρησε και έχει αποτυπωμένο το χέρι του Αγίου καθώς ακούμπησε κατά το μαρτύριο και τη τσεκουριά από το φονικό όργανο που τον σκότωσε.

Οι τάφοι των Αγίων Ευτυχιανών, όπως αποκαλούνται, βρέθηκαν τέλη του 10ου ή αρχές του 11^ου αιώνα από τον Άγιο Ιωάννη τον Ξένο, μέσα σε σπηλιά που σήμερα είναι διαμορφωμένη και λειτουργεί ως Ναός των Αγίων, που τιμούνται στις 17 Αυγούστου.

Σώζονται οι κάρες των δύο Αγίων Ευτύχιου και Ευτυχιανού στη Μονή Οδηγήτριας.

Η αδελφή των Αγίων, η Κασιανή (ή Ευτυχιανή) ασκήτεψε σε σπηλιά στο όρος Κεφάλι, στη λεγόμενη ΄΄Σπηλιά της Κασιανής΄΄, στο ακρωτήριο Λίθινο, κοντά στο Μάρτσαλο, σε απόκρημνο μέρος.

Για την Αγία Κασιανή κα τη σπηλιά της υπάρχουν στη γύρω περιοχή πολλοί θρύλοι και παραδόσεις.

Σύμφωνα με μια παράδοση από την περιοχή των Αστερουσίων πέρασε και ασκήτεψε και η Αγία Κασιανή, η γνωστή υμνογράφος και πιθανόν να έζησε μαζί με τη δική μας Αγία Κασιανή.

Ο συγγραφέας και δημοσιογράφος Νίκος Ψιλάκης στο σπουδαίο έργο του ΄΄Μοναστήρια και ερημητήρια της Κρήτης΄΄ στον Α΄ τόμο γράφει: …ο ασκητισμός γνώρισε μεγάλες περιόδους ακμής στα ερημικά νότια παράλια του σημερινού Νομού Ηρακλείου (Αστερούσια Όρη).

Κατά τον 7^ο αιώνα έζησε στην Κρήτη ο Άγιος Κοσμάς ερημίτης (εκοιμήθη το 658μ.χ). Είναι πολύ γνωστός από τους συναξαριστές των Λατίνων, αφού τιμάται ιδιαίτερα στη Βενετία, όπου έχουν τα λείψανα του στο Ναό του Αγίου Γεωργίου, τα οποία μετέφεραν Ενετοί έμποροι το έτος 1058.

Υπάρχουν ενδείξεις, σύμφωνα με τις οποίες, ο Κρητικός Άγιος Κοσμάς ο ερημίτης, έζησε στην περιοχή των Αστερουσίων και ίσως στο Αγιοφάραγγο. Στα Αστερούσια έζησε και ένας Άγιος από τη Σερβία, ο Όσος Σέρβιος, πριν γίνουν χριστιανοί οι Σέρβοι (κατά τον 6ο αιώνα). Τον όσιο Σέρβιο έφερε στην Κρήτη από τη Σερβία, θαυματουργικά, ο Αρχάγγελος Μιχαήλ και τον πήγε στον Αρχιερέα της Κρήτης στη Γόρτυνα. Αφού τον βάπτισε και τον κατήχησε στο χριστιανισμό ο Αρχιεπίσκοπος, κατά προσταγή του Αρχάγγελου Μιχαήλ, τον οδήγησε να μονάσει στην περιοχή της Μονής της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, στο λεγόμενο ΄΄τόπο του βαθμού΄΄ στην περιοχή των Αστερουσίων.

Περίοδος Αραβοκρατίας (824-961μ.χ)

Κατά την περίοδο αυτή η Κρήτη πέρασε μεγάλη δοκιμασία από σφαγές και λεηλασίες, λόγω κυρίως των πολλών επιδρομών των Σαρακηνών πειρατών. Ιδιαίτερα τα Αστερούσια, με τα απόμερα μικρά λιμάνια, γινόταν συχνά στόχος και ορμητήριο των πειρατών, που έσφαζαν τους Μοναχούς και λεηλατούσαν τα Μοναστήρια και τα χωριά. Γι΄ αυτό την περίοδο αυτή πρέπει να πέρασε παρακμή ο Μοναχισμός των Αστερουσίων.

Β΄ Βυζαντινή περίοδος (961-1204 μ.χ)

Με την απελευθέρωση της Κρήτης το 961μ.χ από τους Σαρακηνούς κατακτητές, από τον βυζαντινό στρατηγό Νικηφόρο Φωκά, αρχίζει για την Κρήτη και για την περιοχή των Αστερουσίων μια νέα περίοδος κοινωνικής, οικονομικής και πνευματικής αναγέννησης. Στην αναγέννηση της πνευματικής και θρησκευτικής ζωής τα Αστερούσια παίζουν σημαντικό ρόλο.

Στην αρχή της περιόδου αυτής έζησε στην περιοχή μας μια μεγάλη εκκλησιαστική προσωπικότητα, ο Άγιος Ιωάννης ο Ξένος που γεννήθηκε στο χωριό Σίβα Πυργιώτισσας. Ξεκίνησε την ασκητική ζωή του, από τα Αστερούσια και συγκεκριμένα από την περιοχή της Μονής Οδηγήτριας, στη θέση ΑΓΙΟΥΣ του Όρους Ράξος, όπου βρήκε σε μια σπηλιά τους τάφους των Αγίων Ευτυχίου και Ευτυχιανού με θεία αποκάλυψη. Εκεί δίπλα έκτισε τον πρώτο ναό, αφιερωμένο στους Αγίους αυτούς.

Επιζητώντας την ερημική ζωή, είτε επιτελώντας ιεραποστολικό έργο περιπλανήθηκε από τα Αστερούσια, στο Δυτικό τμήμα της Κρήτης ( Νομός Ρεθύμνου και Νομός Χανίων) και ίδρυσε 8 μοναστηριακά συγκροτήματα και πολλούς Ναούς.

Εγκατέστησε στα Μοναστήρια μοναχούς και οργάνωσε τη ζωή τους με υποδειγματικό τρόπο. Τέλος μας άφησε τη διαθήκη του, που συνέταξε πριν το τέλος της ζωής του και μας δίνει πολλές πληροφορίες για το έργο του και γενικά για την εποχή του.

Ο Άγιος κυρ Ιωάννης Ξένος, όπως λεγόταν συνδύαζε τον φιλέρημο Ασκητή και τον άνθρωπο της κοινωνικής δράσης, που ενδιαφέρεται για τα προβλήματα του τόπου του, κατασκευάζει δεξαμενές, διδάσκει τη σωστή καλλιέργεια της γης, τη μελισσοκομία και παράλληλα φροντίζει για την πνευματική καλλιέργεια των συνανθρώπων του, με τη διδασκαλία του και την ίδρυση Μοναστηριών και Ναών.

Περίοδος Ενετοκρατίας (1204-1669 μ. χ )

Ο Μοναχισμός των Αστερουσίων κατά την περίοδο αυτή, όπως και στην προηγούμενη γνωρίζει άνθηση και ακμή.

Τα Μοναστήρια και τα Ερημητήρια των Αστερουσίων κατά την περίοδο της Ενετοκρατίας γίνονται κέντρα αντίστασης στην προσπάθεια των Ενετών να εκλατινίσουν την Κρήτη.

Πολλοί λόγιοι Μοναχοί έδρασαν στην περιοχή αυτή, για την ενίσχυση της θρησκευτικής και Εθνικής συνείδησης των Κρητών.

Μεταξύ τους ξεχωρίζουν ο Ιωσήφ ο Φιλάγριος ή Φιλάγρης και ο Ιωσήφ Βρυένιος.

Την περίοδο αυτή ιδρύεται η Μονή Απεζανών και γνωρίζει μεγάλη ακμή.

Κατά τον 16^ο και 17^ο αιώνα ήταν ένα από τα μεγαλύτερα και πλουσιότερα Μοναστήρια της Κρήτης, με μεγάλη πνευματική δράση. Ήταν πρωτοπόρο στους αγώνες των Μοναχών κατά των Παπικών.

Διετέλεσε σπουδαίο πνευματικό κέντρο γραμμάτων και παιδείας στα χρόνια της Ενετικής κατοχής. Είναι γνωστό ότι τα τελευταία χρόνια της Ενετοκρατίας λειτουργούσε στη Μονή σχολείο, στο οποίο διδασκόταν εκτός των θεολογικών γραμμάτων και αρχαίοι συγγραφείς. Ιδρύθηκε κατά την παράδοση από ερημίτες του Αγιοφάραγγου, για να προστατευτούν από τις επιδρομές των πειρατών –ληστών, από τους οποίους είχαν υποστεί πολλά δεινά ( σφαγές, λεηλασίες, αιχμαλωσίες κ. τ. λ)

Επίσης σημαντικό πνευματικό κέντρο αντίστασης κατά των Παπικών ήταν η Μονή των Τριών Ιεραρχών στη περιοχή Λουσούδου (ή Λουσούδι) που ιδρύθηκε το έτος 1361-62, κοντά στον Κόφινα. Στη Μονή αυτή (που σήμερα διασώζεται μόνο ο μισοερειπωμένος ναός των Τριών Ιεραρχών) λειτουργούσε σχολείο με δάσκαλο τον Ιωσήφ Φιλάγριο.

Στα τέλη του 16^ου αιώνα έζησε στη Μονή Απεζανών ο Μελέτιος Πηγάς, ο μετέπειτα Πατριάρχης Αλεξανδρείας και ο λόγιος Μοναχός Ιωάσαφ Δωριανός.

Αρχές του 17^ου αιώνα κατέφυγε στην ίδια Μονή ( Απεζανών), ο λόγιος Μοναχός Μελέτιος Συρίγος, ο οποίος ανέπτυξε σπουδαία αντιπαπική δράση. Επίσης την περίοδο αυτή (14^ος αιώνας) ανοικοδομήθηκε και επαναλειτουργεί η Μονή Οδηγήτριας, στην οποία σώζονται πολλές τοιχογραφίες και φορητές εικόνες μεγάλων αγιογράφων της Κρητικής Σχολής και ιδιαίτερα του Αγγέλου που έζησε τον 15ο  αιώνα και είναι από τους σπουδαιότερους Αγιογράφους της Κρητικής Σχολής.

Λόγω του πλήθους των Μοναχών και των ερημιτών που ζουν στα Αστερούσια Όρη την εποχή αυτή, αναφέρονται ως Ερημούπολη.

Η κορωνίδα των πνευματικών αγώνων στα Αστερούσια και το Αγιοφάραγγο, είναι η Νοερά προσευχή και η νηπτική εργασία που καλλιεργούσαν οι ερημίτες.

Υπάρχουν πολλές παραδόσεις και θρύλοι που μιλούν για αόρατους ασκητές, κρυφές λειτουργίες σε σπήλαια που μετατρέπονται σε ναούς, για υπερφυσικές ενέργειες και θαυματουργικές επεμβάσεις αγιασμένων ερημιτών.

Η μόνη γραπτή πηγή από την οποία μαθαίνουμε για την υψηλή πνευματική ζωή και την νηπτική θεολογία που καλλιέργησαν οι ερημίτες του Αγιοφάραγγου και γενικά των Αστερουσίων είναι η βιογραφία του Οσίου Γρηγορίου του Σιναΐτου.

Τη βιογραφία του Οσίου Γρηγορίου του Σιναΐτου παρουσιάζει στο, Νέο Εκλόγιο’, ο Όσιος Νικόδημος ο Αγιορείτης, όπως την κατέγραψε ο μαθητής του Όσιος Κάλλιστος. Από αυτή πληροφορούμεθα ότι ο Όσιος Γρηγόριος ο Σιναΐτης (1255-1347μ.χ) μόνασε στην Ιερά Μονή Σινά, όπου ξεχώριζε για την αρετή και τους πνευματικούς αγώνες. Δια τούτο ο πονηρός έσπειρε κρυφά στους μοναχούς φθόνο κατά του Οσίου και δημιούργησε ταραχή και σύγχυση μεγάλη.

Ο δε μαθητής του πράου και ειρηνικού Ιησού, καταλαβαίνοντας τον φθόνο των Μοναχών, έφυγε κρυφά από τη Μονή παίρνοντας μαζί του και τον εκλεκτό μαθητή του Γεράσιμο Ευβοέα.

Αναχωρήσαντες λοιπόν από το Σινά, πήγαν στα Ιεροσόλυμα και προσκύνησαν τον ζωοδόχο τάφο του Κυρίου και άλλα προσκυνήματα και μετά έρχονται στην Κρήτη στους Καλούς Λιμένες.

Εκεί κοντά στο Αγιοφάραγγο βρήκαν κάποια σπήλαια ήσυχα και κατοίκησαν και συνέχισαν με ζήλο τους πνευματικούς τους αγώνες.

Προς τούτοις ο Όσιος Γρηγόριος είχε τη φροντίδα και ζητούσε από τον Κύριο να εύρη κανένα πνευματικό άνδρα, να τον οδηγήσει σε ανώτερο πνευματικό στάδιο.

Πράγματι κάποια μέρα κάποιος αναχωρητής, όπου ησύχαζε σε εκείνα τα μέρη πολύ ενάρετος και στολισμένος με πράξη και θεωρία, Αρσένιος το όνομα, πήγε στο κελί του Οσίου και του μίλησε περί της φυλακής του νοός, περί της νήψεως, και περί νοεράς προσευχής και πως καθαρίζεται ο νούς δια μέσου της εργασίας των εντολών και γίνεται όλος φωτοειδής.

Και αφού είπε αυτά και άλλα περισσότερα ρώτησε τον Όσιο ΄Συ δε ποίαν εργασία μεταχειρίζεσαι τέκνο μου; τότε ο Όσιος Γρηγόριος του διηγήθηκε όλα τα κατ΄ αυτόν΄ την αναχώρησή του δηλαδή από τον κόσμο, τη φιλερημία και όλους τους αγώνες που έκανε.

Ο Θείος Αρσένιος τότε του είπε: όλα αυτά τέκνον μου που μου διηγήθηκες λέγονται από τους θεοφόρους πατέρες πράξεις και όχι θεωρία.

Στη συνέχεια του δίδαξε με κάθε λεπτομέρεια για τη νοερά προσευχή και τη φύλαξη του νοός. Πώς να συνάγει εις τον ευαυτό του όλας του τας αισθήσεις και να ενώνει τον νουν του με το πνεύμα (την καρδιά) λέγοντας συνεχώς την ευχή ΄΄Κύριε Ιησού Χριστέ ελέησον με΄΄

Επίσης του δίδαξε την ψυχοτεχνική μέθοδο με την αναπνοή, σαν βοηθητικό μέσο για τη συγκέντρωση του νου μέσα στην καρδιά.

Αφού εγκολπώθηκε με πολύ πόθο ο Όσιος Γρηγόριος αυτή τη θεόπνευστη διδασκαλία, ως καλός μαθητής στη συνέχεια έγινε σπουδαίος διδάσκαλος και Ιεραπόστολος της Νοεράς προσευχής και της Νηπτικής θεολογίας.

Στη συνέχεια αναχώρησε από την Κρήτη και μαζί με το μαθητή του τον Όσιο Γεράσιμο πήγε στο Άγιον Όρος, όπου δίδαξε τη νέα ησυχαστική και νηπτική εργασία.

Ο Όσιος Γεράσιμος μετά το Άγιον Όρος πήγε στην Εύβοια την πατρίδα του και κήρυξε το γνήσιο Ορθόδοξο φρόνημα και τη Νοερά εργασία από Ιεραποστολικό ζήλο κινούμενος, στους στενάζοντες κατοίκους της, κάτω από το πέλμα των δυναστών Φράγγων κατακτητών. Επίσης κήρυξε στη Στερεά Ελλάδα και Πελοπόννησο.

Από τότε ο άγιος Γρηγόριος έγινε απόστολος της ψυχοσωματικής μεθόδου, που αποτέλεσε κυριολεκτικά σταθμό στην ιστορία του ησυχασμού και της νοεράς προσευχής, με τον εμπλουτισμό της πνευματικής και νηπτικής παραδόσεως δια της προσθήκης της μεθόδου.

Αναχώρησε για το Άγιον Όρος, όπου άρχισε να διαδίδει το εύρημα, τη ΄΄φυλακή του νοός΄΄, τον΄΄Θεωρητικόν βίον΄΄, την ΄΄νήψιν΄΄ σε ησυχαστήρια, στις σκήτες και τις μονές. Εγκαταστάθηκε στη σκήτη του Μαγουλά, όπου συνάντησε τρείς μόνον ησυχαστές που ήταν μυημένοι στο θεωρητικό βίο και τα μυστήρια της προσευχής.

Ο μαθητής του άγιος Κάλλιστος, που έγινε αργότερα Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως δύο φορές, αφηγείται ότι επειδή συνέρρεαν πολλοί μοναχοί γύρω του και άλλοι φθονούσαν, αναχώρησε από εκεί και ύστερα από μεταβάσεις από τόπο σε τόπο, κατέληξε στα Παρόρια της Μακεδονίας, όπου έκτισε μονές και εδίδαξε σε διάφορες επαρχίες την νοερά προσευχή. Αφού άφησε πλήθος διακριθέντας για την αγιότητα τους μοναχούς και διδασκάλους της νηπτικής εργασίας, εκοιμήθη εν Κυρίω στις 27 Νοεμβρίου του1347, στα σύνορα του Βυζαντίου και Βουλγαρίας, όπου το όρος Κατακρυωμένος.

Στο σημείο αυτό πρέπει να διευκρινιστεί ότι εισήγαγαν στην ησυχαστική παράδοση μόνο τη μέθοδο, γιατί η νήψη, η νοερά προσευχή και η καρδιακή προσευχή, ακόμα και ο θρησκευτικός βίος ήταν γνωστά από τον 4^ο αιώνα. Με την πάροδο των αιώνων τα στοιχεία αυτά συνεχώς εμπλουτίζοντο.

Για αυτό βλέπουμε στα συγγράμματα των ασκητικών και νηπτικών Αγίων, να γίνεται λόγος για όλα αυτά τα πνευματικά άνθη και τους καρπούς, της εν αγίω Πνεύματι ζωής, που ωριμάζουν όλο και περισσότερο.

Απόδειξη του ισχυρισμού αυτού, είναι η επιχειρηματολογία του αγίου Γρηγορίου του Παλαμά, όταν αντικρούει τις σφοδρές επιθέσεις των λογίων του Βυζαντίου, που κατηγορούσαν ως μασσαλιανούς τους ησυχαστές. Επικαλείται συνεχώς προγενέστερους πατέρες για να αποδείξει την αναγκαιότητα της στροφής της ενέργειας του νου στην ουσία του, Πατέρες, που έγραψαν από τον τέταρτο μέχρι τον δέκατο αιώνα για τη διάχυση της ψυχής και για το δέον της ενοποιήσεως της.

Σύμφωνα με τη διδασκαλία των Νηπτικών Πατέρων το χαρακτηριστικό του πεπτωκότος ανθρώπου είναι η διάσπαση και διάχυση της ψυχής και των ενεργειών της. Με τη Νοερά Προσευχή – Νήψη συνάγουμε και ενώνουμε το νού με την καρδιά, δια της συνεχούς επικλήσεως της ευχής…

Και στην υμνολογία της Εκκλησίας διαβάζουμε (ψέλνουμε) σχετικά…΄΄ Τον διεσπαρμένο μου νου, συνάγαγε Κύριε και την χερσωθείσαν μου καρδίαν καθάρισον, ως τω Πέτρω διδούς μοι μετάνοιαν, ως τω τελώνη στεναγμόν και ως τη πόρνη δάκρυα…΄΄ Ήχος Γ΄, Κυριακή εσπέρας.

Αρχιμανδρίτης π. Παρθενίος Ηγουμένος της Ι. Μ. Οδηγητρίας